Istorijat

Model obaveznog socijalnog osiguranja u formi koja je prisutna i danas, postavio je nemački kancelar Bizmark 1883.godine donošenjem prvog Zakona o obaveznom zdravstvenom osiguranju. On počiva na doprinosima koje su u „bolesničke kase“ upućivali zaposleni i poslodavci. Prethodno dobrovoljno, osiguranje ovim zakonom postaje obavezno, što propisima obezbeđuje država. Doprinosima koji se slivaju u kase, fondove, zavode ili agencije upravljaju predstavnici osiguranika i obveznika za plaćanje doprinosa i u tom pogledu oni imaju punu autonomiju i nezavisnost od države koja ima regulativu i nadzornu ulogu u tom sistemu.

Začeci socijalnog osiguranja, odnosno penzijskog i invalidskog osiguranja u Srbiji javili su se u prvoj polovini 19. veka kada su doneti i prvi propisi iz te oblasti kojima su obuhvaćeni samo radnici i činovnici. U Kraljevini Srbiji, 1898.godine, osnovan je prvi Zanatski dobrovoljni fond, samo devet godina nakon donošenja, prvog u svetu, Zakona o penzijskom osiguranju radnika u Nemačkoj. Zanatski fond u Srbiji imao je veliki broj osiguranika, sopstvene izvore finansiranja i pravila kojima su precizno bila definisana prava i obaveze članova fonda.

U Kraljevini SHS 1922. godine donet je Zakon o osiguranju radnika koji je primenjen, sticajem okolnosti, tek 1937. godine, a smatran je jednim od najnaprednijih propisa ove vrste u Evropi, zasnovan na načelima nemačkog socijalnog poretka u vreme kancelara Bizmarka. Zakonom se razrađuju vidovi penzijsko-invalidske zaštite osiguranika i članova njihovih porodica, a zakon je obuhvatio sve rizike osiguranja izuzev nezaposlenosti, na principima obaveznog osiguranja, jedinstvene primene na celoj teritoriji. Finansiran je sredstvima doprinosa koji su plaćali zaposleni i poslodavci, uz najširi obuhvat korisnika.

Na području DFJ, nakon Drugog svetskog rata, Zakonom o sprovođenju socijalnog osiguranja, od 2.maja 1945. godine sprovedena je unifikacija svih ustanova socijalnog osiguranja. Glavni nosilac za celu državu bio je Središnji zavod za socijalno osiguranje, a u federalnim jedinicama su osnovani zemaljski zavodi i njihove filijale.

Zakonom o socijalnom osiguranju radnika, nameštenika i službenika donetom 13.avgusta 1946. godine uvedeno je tzv. državno socijalno osiguranje, zasnovano na principu finansiranja sredstvima doprinosa koji plaćaju poslodavci i zaposleni pri čemu je država garant svih prava, odnosno davanja iz ovog osiguranja. Zakonom su, bili predviđeni i sudovi socijalnog osiguranja.

FNRJ je 1950. donela Zakon o socijalnom osiguranju radnika, službenika i njihovih porodica kojim je bilo određeno da se plate radnika i službenika ne mogu opteretiti doprinosima za socijalno osiguranje, a postupak za ostvarivanje određenih prava pokretali su, po službenoj dužnosti, nadležni organi resora socijalnog staranja i resor zaštite narodnog zdravlja. Donošenjem ovog zakona okončano je državno socijalno osiguranje.

Uredbom Vlade FNRJ, 1952.godine, formirani su fondovi državnih činovnika, trgovaca, rudara... Ovom uredbom formiran je Republički zavod za socijalno osiguranje, a 1955. Uredbom Vlade o organizovanju Zavoda za socijalno osiguranje, osnovani su savezni, republički i sreski zavodi za socijalno osiguranje.

Zakon o penzijskom osiguranju donet je 1957. godine, a Zakon o invalidskom osiguranju 1958. Savezni Zakon o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja usvojen je 1972. godine i njime su uređena samo osnovna prava iz ovog osiguranja, a republike mogle, svojim zakonima, propisivati širi obim prava i povoljnije uslove za njihovo ostvarivanje.

Novi savezni Zakon o osnovnim pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja usvojen je 1982. godine, a u skladu sa njim Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju radnika koji je važio na teritoriji SR Srbije.

Republičkim Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju iz 1992.godine osnovani su, kao posebna pravna lica: Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlenih, Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje samostalnih delatnosti i Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje zemljoradnika.

Nakon formiranja državne zajednice Srbije i Crne Gore, u Srbiji je 2003. godine donet Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, Zakon o zdravstvenom osiguranju i Zakon o zdravstvenoj zaštiti. Zakon o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima usvojen je 2005. godine čime je, od 1. aprila 2006. godine, uspostavljen treći stub u penzijskom osiguranju. Ovim zakonom dopunjena je reforma sistema obaveznog državnog osiguranja i otvorena mogućnost za jačanje sistema dobrovoljnih penzijskih fondova.

U skladu sa odredbama Zakona o izmenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju iz 2006. godine, 1. januara 2008. prestala su da postoje tri fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, a osnovan je jedan – Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje.

Poslednje izmene penzijskog zakona usvojene su 2010. godine, a primena je počela od 1. januara 2011.

Od 1. januara 2012. Fond za socijalno osiguranje vojnih osiguranika (SOVO) u Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje.